شیر توپی

شیر توپی

شیر توپی در لوله‌کشی یک نوع شیر کنترلی است که برای باز و بسته کردن جریان آب، گاز یا مایعات دیگر استفاده می‌شود. نکته‌ی اصلی آن، توپی (کره) داخل شیر است که جریان را کنترل می‌کند. توضیح دقیق‌تر:

اجزاء شیر توپی:

1. بدنه شیر: قسمت بیرونی که شیر را نگه می‌دارد و به لوله‌ها وصل می‌شود.
2. توپی (کره): داخل شیر قرار دارد و سوراخی در وسط آن دارد. وقتی سوراخ هم‌راستا با لوله قرار می‌گیرد، جریان عبور می‌کند.
3. دسته یا اهرم: برای چرخاندن توپی استفاده می‌شود. معمولاً ۹۰ درجه چرخش، شیر را از کاملاً باز به کاملاً بسته تبدیل می‌کند.
4. نشت‌بند و واشر: برای جلوگیری از نشت آب یا گاز.

مزایا:

• باز و بسته کردن سریع: فقط با چرخش ۹۰ درجه.
• عمر طولانی: کمتر خراب می‌شود و نیاز به تعمیرات کمتری دارد.
• کنترل جریان دقیق: می‌تواند جریان را کم یا زیاد کند (البته برای کنترل دقیق جریان، شیر توپی کامل باز و بسته استفاده می‌شود).
• مناسب برای انواع مایعات و گازها.

معایب:

• برای تنظیم دقیق جریان به صورت نیمه باز ممکن است دچار ساییدگی شود.
• در فشار خیلی بالا یا دماهای بسیار بالا، باید جنس مناسب شیر انتخاب شود.

نصب شیر توپی

مرحله‌به‌مرحله نصب و کاربرد شیر توپی در لوله‌کشی را بررسی کنیم، هم برای لوله‌کشی خانگی و هم صنعتی.

۱. نصب شیر توپی در لوله‌کشی

ابزار و تجهیزات مورد نیاز:

• شیر توپی مناسب (با سایز و جنس متناسب با جریان و دما)
• نوار تفلون یا چسب رزوه‌ای
• آچار یا آچار فرانسه
• در صورت نیاز: برش‌ده لوله و اتصالات مناسب

مراحل نصب:

1. قطع جریان اصلی: قبل از نصب، جریان آب یا گاز را قطع کنید.
2. بررسی سایز لوله و شیر: سایز شیر باید دقیقا با لوله مطابقت داشته باشد.
3. آماده‌سازی رزوه‌ها: رزوه‌های لوله و شیر را با نوار تفلون یا چسب رزوه‌ای بپوشانید تا از نشت جلوگیری شود.
4. نصب شیر توپی: شیر را در مسیر لوله قرار داده و با آچار محکم کنید.
   • دقت کنید که اهرم شیر راحت قابل دسترسی باشد.
5. آزمایش نشت: پس از نصب، جریان را باز کنید و بررسی کنید که هیچ نشت آبی یا گازی وجود نداشته باشد.

۲. کاربرد شیر توپی

حالت‌های معمول:

• باز کامل: جریان آزاد و بدون محدودیت.
• بسته کامل: جریان قطع می‌شود.
• کنترل جریان جزئی: می‌توان شیر را کمی باز کرد، اما برای تنظیم دقیق، استفاده طولانی نیمه باز توصیه نمی‌شود (ممکن است توپی ساییده شود).

نکات عملی:

• جهت نصب: برخی شیرهای توپی یک جهت جریان دارند (فلش روی شیر مشخص است). همیشه مطابق جهت نصب شود.
• اهرم: دسته شیر وقتی هم‌راستا با لوله باشد، باز است و وقتی عمود بر لوله باشد، بسته است.
• نگهداری: در سیستم‌های آب، بهتر است حداقل سالی یک بار شیر را باز و بسته کنید تا گیر نکند.

انواع شیر توپی

شیر توپی انواع مختلفی دارد که هر کدام کاربرد خاص خود را دارند. می‌توان آن‌ها را بر اساس ساختار، جنس، اتصال و عملکرد دسته‌بندی کرد. در ادامه توضیح می‌دهم:

۱. بر اساس جنس

1. شیر توپی برنجی:
   • مقاوم و رایج در لوله‌کشی خانگی و صنعتی.
   • مناسب آب، هوا و گاز.
2. شیر توپی استیل (فلزی):
   • مقاومت بالا در برابر خوردگی و دماهای بالا.
   • مناسب صنایع شیمیایی و فشار بالا.
3. شیر توپی پلاستیکی (PVC یا CPVC):
   • سبک و ارزان، مناسب آب سرد و سیستم‌های خانگی.
   • برای دماهای بالا و فشار زیاد مناسب نیست.

۲. بر اساس نوع اتصال

1. رزوه‌ای (Threaded):
   • برای لوله‌های فلزی یا پلاستیکی با رزوه داخلی و خارجی.
   • نصب آسان با نوار تفلون.
2. فلنج‌دار (Flanged):
   • برای لوله‌های صنعتی با سایز بزرگ.
   • اتصال با پیچ و مهره و مناسب فشار بالا.
3. انشعابی یا ساکت جوش (Socket Weld / Butt Weld):
   • برای لوله‌کشی دائم و صنعتی.
   • جوشکاری به لوله، مقاومت بالا در فشار و دما.

۳. بر اساس کارکرد و نوع توپی

1. شیر توپی معمولی (Standard Ball Valve):
   • باز و بسته سریع، ساده و رایج.
2. شیر توپی فول‌پورت (Full Port / Full Bore):
   • قطر سوراخ توپی برابر قطر لوله است.
   • جریان بدون افت فشار، مناسب پمپ و خطوط صنعتی.
3. شیر توپی نیمه‌پورت (Reduced Bore):
   • سوراخ توپی کوچک‌تر از قطر لوله.
   • افت فشار کمی دارد، ولی ارزان‌تر از فول‌پورت است.
4. شیر توپی چند راهه (Three-way / Multi-way):
   • جریان را به دو مسیر مختلف هدایت می‌کند.
   • کاربرد در تغییر مسیر جریان و سیستم‌های صنعتی.

۴. بر اساس عملکرد

1. دستی (Manual):
   • با دسته یا اهرم باز و بسته می‌شود.
2. اتوماتیک / برقی (Electric / Motorized):
   • با موتور یا برق کنترل می‌شود.
   • مناسب خطوط صنعتی و کنترل از راه دور.
3. پنوماتیک (Pneumatic):
   • با هوا یا فشار پنوماتیک کار می‌کند.