شیر یکطرفه (خودکار)

شیر یکطرفه (خودکار) CHECK VALVE

شیر یکطرفه یا Check Valve (شیر خودکار) یکی از انواع مهم شیرهای صنعتی و لوله‌کشی است که برای جلوگیری از جریان معکوس سیال طراحی شده است. این شیر برخلاف شیرهای دستی، به‌صورت خودکار عمل می‌کند و نیازی به فلکه یا دسته ندارد.

۱. ساختار شیر یکطرفه

1. بدنه شیر: معمولاً از چدن، برنج، فولاد یا استیل ساخته می‌شود.
2. دیسک یا پره (Disc / Plate / Poppet): بخشی که جریان را باز یا بسته می‌کند.
3. فنر (در برخی مدل‌ها): کمک می‌کند دیسک سریع بسته شود و جریان معکوس را مسدود کند.
4. سیت (Seat): محل تماس دیسک با بدنه برای آب‌بندی.

۲. نحوه عملکرد

• جریان در جهت مجاز: سیال جریان پیدا می‌کند و دیسک باز می‌شود.
• جریان معکوس: فشار معکوس سیال دیسک را به سیت می‌چسباند و جریان بسته می‌شود.
• عملکرد خودکار: نیازی به دخالت انسان یا موتور ندارد.

نکته: شیر یکطرفه از برگشت آب، بخار یا گاز به پمپ‌ها، دیگ‌ها یا تجهیزات حساس جلوگیری می‌کند.

۳. مزایا

• جلوگیری از برگشت جریان و آسیب تجهیزات
• عملکرد خودکار بدون نیاز به کنترل دستی
• عمر طولانی و نیاز به نگهداری کم

۴. معایب

• افت فشار جزئی در مسیر جریان
• در بعضی مدل‌ها برای جریان‌های کم یا رسوبی مناسب نیست

۵. انواع شیر یکطرفه

بر اساس نوع عملکرد و ساختار دیسک

1. Swing Check Valve (شیر لولایی):
   • دیسک به صورت لولایی باز و بسته می‌شود.
   • مناسب خطوط افقی و عمودی.
2. Lift Check Valve (شیر لیفتی):
   • دیسک به صورت عمودی حرکت می‌کند و جریان را باز یا بسته می‌کند.
   • مناسب فشار بالا و خطوط عمودی.
3. Spring Check Valve (شیر فنردار):
   • دیسک با کمک فنر باز و بسته می‌شود.
   • می‌تواند در خطوط با جریان کم یا فشار کم کار کند.
4. Ball Check Valve (شیر توپی یکطرفه):
   • دیسک به شکل توپ است که در مسیر سیت حرکت می‌کند.
   • مناسب خطوط کوچک و سیستم‌های خانگی.
5. Diaphragm Check Valve (شیر دیافراگمی یکطرفه):
   • دیسک از جنس لاستیک یا دیافراگم است و جریان را کنترل می‌کند.
   • برای مایعات خورنده و حساس مناسب است.

نکات کلیدی

• شیر یکطرفه همیشه باید مطابق جهت جریان نصب شود (فلش روی بدنه نشانگر جهت است).
• برای جلوگیری از ضربه قوچ (Water Hammer) در خطوط، انتخاب نوع مناسب و نصب صحیح اهمیت دارد.
• عملکرد این شیر به نیروی جریان سیال یا فنر بستگی دارد، بنابراین در خطوط با جریان خیلی کم، ممکن است باز نشود.